Alle vlees is gras

‘Alle vlees is gras en al zijn goedertierenheid als een bloem op het veld.’ Dat zijn de woorden van Jesaja 40:6 in de Herziene Statenvertaling. Voor ingewijde Bijbellezers hebben deze woorden een vertrouwde klank, maar wat betekenen ze? Die vraag is niet eenvoudig te beantwoorden. We zullen de woorden één voor één bekijken.

Met de eerste woorden, ‘alle vlees’, worden de mensen bedoeld. En wat daarin meeklinkt is: sterfelijkheid, vergankelijkheid, mensen zijn sterfelijke wezens. Tegenwoordig betekent ‘vlees’ echt iets anders. Dat koop je bij de slager en je eet het op. Ja, er zijn nog wel een paar uitdrukkingen die herinneren aan die andere betekenis van ‘vlees’, zoals ‘een mens van vlees en bloed’. Maar ‘vlees’ in de betekenis van ‘mensen’ is geen gangbaar Nederlands. Het is traditionele Bijbeltaal.

‘De mensen zijn gras’ – zo zouden wij dat niet snel zeggen. In het Oude Testament staat ‘gras’ vaak voor iets dat kwetsbaar en vergankelijk is: vandaag staat het er, morgen is het weg. In het Nederlands zou je er een vergelijking van maken: ‘Mensen zijn als gras’. Dat woordje ‘als’ staat er trouwens ook in de tweede helft van de zin. Het is duidelijk dat je ook de eerste helft van de zin als een vergelijking moet opvatten.

‘Goedertierenheid’, dat is weer zo’n prachtige traditionele, Bijbelse term. Het is een plechtig woord voor ‘goedheid’. In het Hebreeuws staat hier het woord chèsèd. Het woord chèsèd betekent vaak ‘goedheid’, ‘liefde’ of ‘trouw’. Zeker als het over Gods chèsèd gaat. Als het over mensen gaat, betekent het soms ‘vriendschap’ of ‘solidariteit’. Maar deze tekst is een bijzonder geval. Hier gaat het over de chèsèd van ‘alle vlees’. De chèsèd van sterfelijke mensen in het algemeen. Mensen zijn zo vergankelijk als gras, hun chèsèd is als een bloem op het veld. Wij denken bij bloemen misschien aan schoonheid, bloemenpracht. Maar in het Oude Testament staat een bloem, net als gras, voor iets dat zomaar ineens verdwijnt. Vandaag in bloei, morgen verdord. In deze context past het woord ‘goedertierenheid’ (of ‘goedheid’) eigenlijk niet goed.

We moeten verder kijken. Op welke manieren wordt het woord chèsèd gebruikt in het Oude Testament? Er zijn veel mogelijkheden: goedheid, liefde, trouw, vriendelijkheid, loyaliteit, standvastigheid, kracht. Om alle aspecten van dit Bijbelse begrip goed te dekken, heb je in het Nederlands verschillende woorden nodig. De ene keer betekent het ‘liefde’, de andere keer ‘trouw’ en een derde keer ‘kracht’. Het gaat om verschillende aspecten van dat ene woord chèsèd. In een concrete tekst staat altijd één van de genoemde mogelijkheden centraal. Welke zou dat kunnen zijn in Jesaja 40:6? Het meest voor de hand ligt: standvastigheid, kracht.

De mens is als gras en ‘heel zijn kracht’ is als een bloem op het veld. Mensen zijn zo krachtig, zo standvastig als bloemen in het veld. Kijk, dan wordt duidelijk wat dit beeld wil zeggen: Die standvastigheid van mensen stelt niets voor. Mensen zijn net zo zwak en vergankelijk als de bloemen in het gras. Vandaag in bloei, morgen verdord. Zo is de mens. We komen deze gedachte ook tegen in verschillende psalmen, zoals Psalm 90, 102 en 103.

Toch is dit niet het hele verhaal. Als je verder leest in Jesaja 40, zie je dat de zwakheid van mensen tegenover iets anders geplaatst wordt. En juist dat wat ertegenover staat is hier de kern: mensen zijn zwak en eindig, maar de woorden van God verliezen nooit hun kracht.

Dat is een troostrijke gedachte. Hier, in Jesaja 40, begint een machtig visioen over de nieuwe toekomst. Het inspireerde Israël na de ballingschap, en het kan ons ook vandaag inspireren. De mensen op aarde komen en gaan, maar God blijft trouw aan zijn woorden. Hij is de machtige schepper van hemel en aarde, hij laat zijn wereld niet in de steek.

Zo klinkt de passage in de Bijbel in Gewone Taal:

De woorden die de BGT kiest in Jesaja 40:6 zijn minder verhullend. De tekst klinkt anders, directer dan de traditionele vertaling. Toch is het dezelfde Bijbel. Een boek dat nooit zijn kracht verliest.

Matthijs de Jong is werkzaam als Bijbelwetenschapper bij het Nederlands Bijbelgenootschap en is een van de vertalers van de Bijbel in Gewone Taal.