Rein en onrein

De categorieën rein en onrein bepalen het wereldbeeld van een cultuur en van religieuze groepen. Zij zorgen voor een bepaalde orde. Een indeling in rein en onrein maakt niet alleen onderscheid tussen verschillende plaatsen, voorwerpen, dieren enzovoort, maar ook tussen sociale groepen, bijvoorbeeld tussen vrouwen en mannen, priesters en leken, vreemden en autochtonen. Alleen als we deze universele functie van reinheidswetten in ons achterhoofd houden, kunnen we het doel van die Bijbelse voorschriften begrijpen. Want voor de moderne mens lijken ze vaak onbegrijpelijk. Waarom mag je geen waterdieren zonder vinnen eten, of varkens? En waarom maakt menstruatiebloed een vrouw zeven dagen in cultisch opzicht onrein, zodat ze niet ‘naar de kerk mag’? De vragen die dit tegenwoordig oproept, hebben verschillende achtergronden: we maken ander onderscheid en de teksten zelf geven geen echte redenen. Tegelijk bepalen voorstellingen over reinheid en onreinheid onze gedachten tot op de dag van vandaag, bijvoorbeeld als het gaat over (menstruatie)bloed. Het is dus niet alleen maar een zaak van theorie om inzicht te krijgen in de ordening van het leven die deze Bijbelse voorschriften tot stand brengen.

In de Bijbel als geheel speelt het onderscheid tussen rein en onrein een belangrijke rol. Vooral in het boek Leviticus (11—15) staan reinheidsvoorschriften die tot op de dag van vandaag worden nageleefd in het jodendom. Wat opvalt is dat het menselijk lichaam een belangrijke rol speelt om grenzen te trekken. Zo worden mensen onrein als ze het kadaver van een dier aanraken of als ze een bepaalde huidziekte hebben. Allerlei ‘vloeiingen’ uit de geslachtsdelen van mannen en vrouwen kunnen onrein maken, zoals een zaadlozing, menstruatiebloed of het bloeden bij een bevalling. Ook zijn er allerlei grote en kleine dieren op het land, in de zee en in de lucht die niet gegeten mogen worden. Zelfs voorwerpen kunnen onrein zijn, bijvoorbeeld wanneer ze worden aangetast door schimmel of in aanraking zijn geweest met het kadaver van een onrein dier.