Inleiding Jeremia (NBV)

Het boek dat naar de profeet Jeremia is genoemd, is een verzameling profetieën en verhalen over de val van Jeruzalem en de wegvoering van het volk naar Babylonië.

Het boek Jeremia ontleent zijn naam aan een profeet uit Juda. Jeremia was ongeveer veertig jaar lang profeet in Jeruzalem. Hij staat tussen twee belangrijke gebeurtenissen in Juda’s geschiedenis, de ene hoopgevend, de andere dramatisch.

Jeremia begon zijn optreden vóór de veelbelovende hervorming van koning Josia (622 voor Christus), die een eind wilde maken aan de afgoderij in Juda en ook de eenheid wilde herstellen met het noordelijke koninkrijk Israël, dat toen al bezet was door de Assyriërs. Jeremia leefde daarna onder andere koningen voor en na de val van Juda en Jeruzalem, waarmee de Babylonische ballingschap begon.

Jeremia was afkomstig uit een familie van priesters. Toen een groep Judeeërs naar Egypte vluchtte, na de verovering van Jeruzalem, werd Jeremia tegen zijn wil meegevoerd. Men neemt aan dat hij in Egypte gestorven is.

Het centrale thema van Jeremia’s prediking is dat aan de ondergang van Juda niet God schuld heeft, maar het volk en de politieke en religieuze leiders. Het boek bevat beschuldigingen, aankondigingen van onheil, en oproepen tot inkeer door het afzweren van afgoderij en sociaal onrecht.

Jeremia hekelt het blinde vertrouwen in tempel en eredienst, alsof die Gods hulp zouden garanderen. Toch kan het einde van het oude systeem ook het begin van een nieuwe gemeenschap zijn. Jeremia is daarom ook een prediker van hoop. Hij belooft de terugkeer naar het land, een nieuw verbond met God en een nieuw hart en nieuwe geest voor het volk.

Het boek Jeremia bevat verschillende soorten teksten: profetieën, verhalen, klaagliederen en toespraken. Ze hebben een heel persoonlijke stijl en een beeldend taalgebruik.

Het centrale thema van het boek is dat de ondergang van Juda de schuld is van het volk en zijn leiders, en niet van God. De oproep om tot inkeer te komen en sociaal onrecht af te zweren zijn belangrijke motieven. Maar ook het geloof in een nieuwe toekomst en een nieuw verbond van God met zijn volk.

In het boek staan veel verhalen over het optreden van de profeet. Opvallend daarin zijn de symbolische handelingen die God aan Jeremia opdraagt. Hij moet een kruik kapotslaan, een juk op zijn nek nemen en een akker kopen. En hij blijft ongehuwd om te verkondigen dat het nutteloos is om kinderen te verwekken als het einde nabij is.

Jeremia maakt deel uit van de 'grote profeten'. De drie profetenboeken Jesaja, Jeremia en Ezechiël worden zo genoemd vanwege hun omvang.

In de Bijbel is Jeremia de tweede van deze drie boeken. Deze volgorde is bepaald door de tijdsaanduidingen die in de eerste verzen van deze boeken staan.

Jeremia is het langste van de drie en is na Psalmen het langste boek van het Oude Testament.

De profeet Jeremia leefde en profeteerde in de tweede helft van de zevende en het begin van de zesde eeuw voor Christus.
Wanneer en hoe het boek Jeremia tot stand gekomen is, is niet bekend. Het boek in zijn huidige vorm is samengesteld uit diverse bronnen.

Volgens Jeremia 36 dicteerde Jeremia in het jaar 605 voor Christus alles wat hij wilde zeggen aan Baruch. Maar Baruchs tekst werd verbrand door koning Jojakim. Baruch schreef daarna een nieuwe boekrol vol.
Deze nieuwe rol zou de basis kunnen zijn van het huidige boek, waar dan later veel aan toegevoegd is.

Opvallend is dat er een lange Hebreeuwse tekstversie van Jeremia bestaat en een kortere Griekse versie. Men denkt dat de Griekse tekst het oudst is. En dat de Hebreeuwse tekst in zijn huidige omvang pas laat in het proces van overlevering en schriftelijke vastlegging ontstaan is.
Ook zijn er meerdere versies in Qumran gevonden: enkele teksten die lijken op de versie uit de Hebreeuwse bijbel, en twee die meer lijken op de Griekse vertaling. (Zie ook tekstkritiek).

In het boek Jeremia zijn vier delen te onderscheiden:

Het eerste deel (Jeremia 1-25) bevat behalve profetieën tegen Israël en Juda ook veel gegevens over Jeremia zelf. Over zijn roeping, zijn optreden als profeet en zijn persoonlijke ervaringen in de tijd van koning Josia en zijn opvolgers Jojakim, Jojachin en Sedekia.
De verschillende profetieën zijn niet chronologisch geordend.

Het tweede deel (Jeremia 26-45) is gewijd aan Jeremia’s toespraken en belevenissen in de jaren rond de ondergang van het koninkrijk Juda.
De gegevens hierover zijn volgens Jeremia 36 hoofdzakelijk ontleend aan aantekeningen van Baruch. Baruch was een vriend van Jeremia, en hij was zijn schrijver. Hoofdstuk 45 is tot deze Baruch gericht.

In het derde deel (Jeremia 46-51) is een verzameling profetieën tegen andere volken opgenomen: onder andere tegen Egypte, de Filistijnen, Moab en Babel. Zulke profetieën komen ook veel voor in andere profetenboeken, zoals in Jesaja 13-23.

Het laatste hoofdstuk (Jeremia 52) is een later toegevoegd historisch gedeelte. Het is vrijwel gelijk aan het slot van het boek 2 Koningen (2 Koningen 24:12-25:30). Het beschrijft de val van Jeruzalem en de wegvoering van de bevolking naar Babel.

Het boek Jeremia geeft de lezer een uniek theologisch inzicht in wat er zich in Jeremia’s tijd afspeelde en waarom, en wil betekenis geven aan de grote machtsverschuivingen in die tijd. Assyrië stond op het punt de wereldmacht te verliezen aan Egypte en Babylonië. In die onderlinge strijd kreeg Juda de kans op adem te komen, waardoor koning Josia zijn hervorming kon doorzetten. Zijn dood betekende echter het einde van deze politieke droom. De macht van Babylonië groeide en Juda lag nu eens in de Babylonische, dan weer in de Egyptische invloedssfeer. Uiteindelijk leidde dat tot het einde van het koninkrijk Juda en de verwoesting van de stad Jeruzalem.